Mihrişah Valide Sultan Vakfı ve Eyüpsultan Külliyesi

1. Mihrişah Valide Sultan ve Hayatı

Mihrişah Valide Sultan 1745 yılında doğmuştur. III. Mustafa ile evlendi ve Mihrişah adını aldı. Önceki ismi tam olarak bilinmemektedir. III. Selim’in annesidir. Yaptığı hayır işleri ve dine olan sevgisiyle bilinmektedir. Valide Sultanlığı süresince; devlet işlerine fazla karışmamış, genellikle hayır işleriyle ilgilenmiştir. Bazı belgelere göre saltanat dönemlerinde eşi III. Mustafa ve oğlu III. Selim'e yardımlarda bulunmuştur. Bunun bir örneği eşi Sultan III. Mustafa‟ya kendi şahsi varlıklarından senet karşılığı borç vermesidir. Mihrişah Valide Sultan, 16 Ekim 1805 tarihinde vefat etmiştir. Türbesi kendi yaptırmış olduğu Eyüp Mihrişah Valide Sultan Külliyesi içinde yer almaktadır. Valide Sultan, Eyüp’ün manevi boyutunu önemsemenin yanı sıra siyasi boyutunu da ihmal etmemiş, külliyesini Osmanlı padişahlarının tahta çıkmadan önce kılıç kuşanmak için geldikleri Eyüp Sultan’da güzergahları olan cülus yolunun kenarına inşa ettirmiştir. Şehzadelerin padişah olmak üzere kılıç kuşanma merasimi için Eyüp Sultan’ın huzuruna giderken attan indikleri, kılıç kuşanıp padişah olduktan sonra ata bindikleri binek taşı imaretin kapısının önündedir. 

2. Mihrişah Valide Sultan Vakfı

Mihrişah Valide Sultan vakıf çerçevesinde birçok hayrat yaptırmıştır. Bu hayratlar arasında Eyüp Sultan’da bulunan Mihrişah Valide Sultan Külliyesi’dir. Külliye, dini bir merkez haline gelen Eyüp’te yapılmıştır. Mihrişah Valide Sultan kendi türbesinin de bu külliye içinde olmasını sağlamıştır.

2.1. Hayratları

Mihrişah Valide Sultan Vakfı’nın hayratları:

1.      Camiler

1.1.    Mehmed Paşa Camii

1.2.    Humbarhane Camii

2.      Sıbyan Mektebi

3.      İmaret

4.      Sebil

5.      Türbe

6.      Çeşmeler

2.2. Akarlar

Mihrişah Valide Sultan Vakfı’na bağlı 159 tane akar bulunmaktadır. Bu akarların türü şu şekildedir:

Eyüp Sultan’da bulunan Mihrişah Sultan Külliyesi’ne bağlı akarların sayısı:

1. Kayıkhane (1 Adet)
2. Dükkan (20 Adet)
3. Kahvehane (1 Adet)
4. İmalathane (1 Adet)
5. Çiftlik (12 Adet)
6. Arsa (1 Adet) 

3. Eyüp Mihrişah Valide Sultan Külliyesi Unsurları

Mihrişah Valide Sultan Külliyesi, Eyüp ilçesinde bulunmaktadır. 1792-1796 yılları arasında Mihrişah Valide Sultan tarafından Mehmed Arif Ağa ve Ahmed Nurullah Ağa başmimarlığında yapılmıştır.

Mihrişah Valide Sultan Külliyesi içerisinde sıbyan mektebi, türbe, imaret, sebil ve çeşmeler bulunmaktadır.

3.1. Sıbyan Mektebi

Sıbyan mektebi ilk yapıldığı zaman kare bir plana sahipti. 1997 yılında yapılan onarım ile “L” planlı bir yapı haline gelmiş. Daha sonra 2008 yılında da restorasyon görmüştür. Yapımında tuğla ve taş kullanılmıştır. Yapının pencereleri de değiştirilmiştir. Bununla beraber günümüzdeki kullanımı için yapıya ek bölümler yapılmıştır.

2011 yılında da restorasyon çalışmaları devam etmiştir. Sıbyan mektebinde 2017 yılında başlanılan restorasyon çalışmaları hala devam etmektedir.

3.2 Türbe

Türbe Mihrişah Valide Sultan’ın ölümünden sonra yapılmıştır. Yapımında beyaz mermer kullanılmıştır. Türbede Mihrişah Valide Sultan, Hatice Sultan, Rahime Perestu Kadın, Beyhan Sultan ve Refet Kadın’a ait beş sanduka mezar bulunmaktadır. Girişin sağındaki mezar Mihrişah Valide Sultan’a aittir. 

1839 yılında Mihrişah Valide Sultan’ın sandukası onarılmıştır.

3.3. Çeşme

Vakfedilen çeşmelerin su ihtiyaçlarının nasıl karşılanacağına gelince; İmaretin bitişiğinde olan çeşmenin su ihtiyacının Kırkçeşme suyundan olup, Eyüp İslam Bey mahallesindeki kubbeden ifraz edilerek erbâb-ı miyah marifetiyle imaret, türbe, sebil ve çeşmeye bağlanan 8 masura sudan karşılanacağını daha önce söylemiştik.

3.4. Sebil

Sebil. imaretin bitişiğindeki cephe üzerinde yer alan ve iki yanındaki çeşmeleri örten geniş saçaklı gövdesi beş dalgalı yüze bölünmüş sebil barok üslubunun abidevi örneklerinden biridir. Altta pilastırlar arasında her yüzey kare formlu kartuşlarla dolgulanmıştır. Cephelerde ikisi pembe, biri mermer olan, üçlü demet sütunları birbirine bağlayan akant yapraklı, "S" ve" C" profilli kemerler arasında bitkisel tezyinatlı dökme demir şebekelere sahip pencere açıklıkları yer alır. Pencerelerin üzerinde yine pilastırlarla bölümlenmiş yüzeyler bu defa birbirinden profilli bir kornişle ayrılmış olup iki kat şeklinde devam etmektedir. Bunlardan ilki, "S" ve "C" kıvrımlı kemerler ve akant yaprakları ile meydana getirilen kartuşlara sahiptir. En üsttekinde tekrarlanan benzer kartuşlar her pencerenin üzerindeki dörder mısralık kitabeyi çevreler. Yesari Mehmed Esad'ın hattı olan kitabenin yazarı Galata Mevlevihanesi postnişinlerinden Şeyh Galib'dir. Sebilin içinde sağda yalaklı küçük bir çeşme vardır. Sebilin iki yanındaki çeşmeler, iki yandan köşeli pilastırlardan oluşan yüksek kaideler üzerine oturan, helezonik kıvrımlı, akantyaprak başlıklı, yarım daire kesitli sütunlarla sınırlanmıştır. İçte iki pembe sütun üzerinde pilastırlı kitabeli, "C" ve "S" form! u bir tepelik yer alır. Ayna kısımlarını "S" profilli kemerIere sahip dikdörtgen kartuşlar dolgulamaktadır. 

3.5. İmaret

İmaret, külliyenin en önemli bölümlerinden biridir. İmaretin avlusunda Mısırlı Mustafa Fazıl Paşa ve ailesine ait lahitler bulunmaktadır.

Eyüp İmareti günümüzde Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün önemli hizmetlerinden biridir. 1997 yılının sonuna kadar günlük 1000 kişilik olan kapasite 1998 yılı başından itibaren 2500 kifliye çıkarılmıştır. İmarette lazım gelen onarımlar yapılmış, buharlı yemek pişirme kazanları ilave edilmiştir. Bu imaret 1999 yılında Milli Eğitim Bakanlığına devredilen 60 civarındaki yurtta barındırılan 10 000 in üzerindeki fakir öğrenciye de önemli bir destek sağlamaktaydı. Şu an kurban kesim yeri olarak da kullanılmaktadır.