Atın evcilleştirme haritası
Teknoloji çağının öncesinde insanın en büyük yardımcılarından biri olan atın ilk evcilleştirme buluntuları M.Ö. 3500lere tarihlenmektedir. Bunun gerçekleştiği kültür ise Kazakistan’daki Botai kültürüdür. Bilinen en eski at evcilleştirme verilerine rastlanılan yerlerden biridir. Diğer bir yerleşme ise Ukrayna’da bulunan Dereivka’dır.
Önceleri Orta Asya’daki hava şartlarında yiyecek depolamak isteyen Botai halkı, muhtemelen yaşlı veya sakat atları bir alana kapatarak avlanamadıkları zaman kesip yiyorlardı. Atları o dönemlerde büyük ihtimalle arpayla besleniyorlardı. Çünkü; buğday bulunmuyordu.
İlk olarak atın etinden faydalanan insanlar zaman ilerledikçe onu farklı şeyler için de kullanmaya başlamış ve üremesini de kontrol altına almayı öğrenmişlerdir. Böylece evcilleştirmenin başladığını söyleyebiliriz. Botai’de at evcilleştirmesi tarımın yaygınlaşmasından önce başlamıştır. İlerleyen zamanlarda ise gem kullanmaya başlayan botai halkı artık atın her şeyinden faydalanmaya başlamıştır. 2009 yılındaki çalışmalarda ortaya çıkan verilerde ise çanaklarda kısrak sütünün olduğunu göstermiştir. Ayrıca at kemikleri üzerinde bir takım işaretlere de rastlanmıştır.
Bu evcilleştirme sürecinde iki tür at kullanılmaktadır. Biri Moğol atı olarak da bilinen Przewalski diğeri de soyu 1887 yılında tükenen Tarpan’dır. Gem kullanıldıktan sonra ise at gücünden faydalanılıyor; binek, taşıma, ertesinde tarla sürmede görülmektedir. İlk gem izleri Botai’de iki farklı kazı alanında görülüyor (M.Ö. 3500 3000). İp veya deriden yapılan gemsiz kafa tutamaçları (?) ise bu tarihten önce kullanılmış olabilir. En eski örnekleri M.Ö. 1400’de, Synian binicileri illüstrasyonlarında görülmüştür.
İlk gemler; ip, kemik, boynuz veya ahşaptan yapılmış olmalıdır. Bulunan en eski gem ise M.Ö. 1300 - 1200 yıllarına tarihlenir (İran yakınları). M.Ö. 2600 2400 yıllarına tarihlenen Ur Bayrağı’nda ise atlara burun halkaları taktıkları görülmektedir. Madenden yapılan ilk gem ise 1400 yıllarda şu anki İran taraflarında bulunmuştur ve bunu daha da ilerleterek at arabasını bulmuşlardır. İlk at arabası örneği M.Ö. 3000lerde Mezopotamya’da görülmektedir. At arabası savaşların da göstergesi olabilir. Mısır’daki kullanım nedenlerinden birinin de savaş olduğunu bilmekteyiz. Botai şu anki Kazakistan’ın başkenti Astana ve büyük şehirlerinden olan Kökshetau taraflarında bulunan ve İman Burluk ırmağı kıyısında bulunuyor. Steplerin bulunduğu bir coğrafyadadır. Ayrıca etrafında Hint Avrupa dilleriyle Ana Türkçe konuşulduğu düşünülmektedir. Burada bulunan at evcilleştirme serüveni başka yerlere de yayılmaya başlanmıştır.
Peki at şu an evcil midir? Yani özgürlüğünü tamamen unutmuş mudur? Bizce hala o özgür ruhu taşımakta ve onu ait olduğu yerler bıraktığımızda tüm bu özgür ruhla dolaşacaktır.
Kaynakça:
DARWIN, C., The Variation of Animals and Plants under Domestication
2007 Kessinger Publishing
BÖKÖNYİ, S., History of Domestic Mammals in Central and Eastern Europe
1974 Budapeşte
LEVİNE, M., Y. RASSMAKIN, A. KISLENKO, N. TATARINTSEVA,
1999 Late prehistoric exploitation of the Euroasian steppe USA / Oakville, USA: The David Brown Book Company
ANTHONY, D., “Horse, wagon & chariot: IndoEuropean languages and archaeology”
1995 USA, Department of Anthropology, Hartwick College
KELEKNA, P., The Horse in Human History, USA, New York: Cambridge University Press
2009
LEVINE, M., C. RENFREW, K. BOYLE, Prehistoric Steppe adaption and horse, USA,
2003 Oxbow Books
MILLS, D., S. MCDONNELL, The Domestic Horse, USA, Cambridge University Press 2005
BOGUCKİ, P., P. CRAPTREE, Late Neolithic/Copper Age Eastern Europe:
2004 Domestication of the horse. Ancient Europe, 8000 B.C. to A.D. 1000:
Encyclopedia of the Barbarian World
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder